In januari 2022 reisde ik in Peru per bus van het Andes-hoogland naar het Amazonegebied. Locals zeiden dat de reis prachtig zou zijn, omdat het landschap groener en groener wordt, van meer dan 3000 meter hoogte helemaal bergafwaarts. Ik was super enthousiast om naar het Amazonewoud te gaan, omdat ik me van eerdere reizen herinnerde hoe gelukkig de weelderige bossen me vroeger maakten. Het landschap werd echter niet het soort ‘groener’ waar ik op gehoopt had. Voor zover ik kon zien, waren er alleen maar uitgestrekte landbouwvelden zonder bomen of andere natuurlijke vegetatie. Ik suste mezelf met de gedachte ‘we moeten gewoon wat verder de Amazone in’, maar hoewel het er op de kaart uitzag alsof we ver in het Amazone regenwoud zaten, leek het er helemaal niet op. Locals zeggen ‘maar aan de andere kant van de berg is nog steeds bos’ maar aan de andere kant van de berg zeggen ze hetzelfde. Het maakte me ongelooflijk verdrietig en bezorgd. De cursus Ecosystem Restoration Design bracht een aantal ideeën naar boven over mogelijke oorzaken van het aangetaste landschap en wat Participatief Actieonderzoek (PAO) zou kunnen bijdragen aan het aanpakken van de complexiteit van ontbossing en het creëren van eigenaarschap onder belanghebbenden om de onderliggende oorzaken van ontbossing aan te pakken.
Het probleem van ontbossing in het Peruaanse Amazonegebied
Wat de oorzaken van de massale ontbossing en degradatie betreft, bracht de cursus me op de volgende mogelijkheden (die echter verder onderzoek behoeven). Ten eerste levert het kappen van bomen vruchtbare grond op, dus voor boeren is het zinvol om bos te kappen waar ze kunnen (d.w.z. slash and burn activiteiten), een paar gewassen te verbouwen en naar een volgend stuk land te gaan zodra de vruchtbaarheid van de grond te laag is. De landbouwvelden die ik in het Peruaanse Amazonegebied heb gezien zijn groot, dus ik neem aan dat we het hier niet over kleine boeren hebben. Het zou kunnen dat de overheid boeren stimuleert om groter te worden door subsidies te geven voor machines of gratis kunstmest. Ik zag alleen monocultuur, waarschijnlijk omdat het voor een boer economisch zinvol is om veel van dezelfde gewassen te produceren en te verkopen. Tot slot, als deze boeren het land niet zelf bezitten, zullen ze niet geïnteresseerd zijn om energie te steken in het planten van bomen of andere langetermijninspanningen. Vaak zie of hoor ik over toegewijde natuurliefhebbers die zich uit de naad werken om lokale belanghebbenden te overtuigen van het belang van natuur, wat tot grote teleurstelling leidt als ze niet worden gehoord. Het gaat er echter niet om mensen te overtuigen. Het gaat om het horen van alle verschillende perspectieven (ook de perspectieven die je misschien niet wilt horen) en het faciliteren van lokale belanghebbenden om oplossingen te co-creëren op basis van die perspectieven. Dat is waar PAO om de hoek komt kijken.
Eigenaarschap creëren om ontbossing aan te pakken
Om het probleem van ontbossing via PAO aan te pakken, moet de PAO’er zich eerst oriënteren om de huidige situatie volledig te begrijpen. Hoe is bijvoorbeeld het grondbezit georganiseerd? Wat zeggen de wet, regels en voorschriften (ook de informele)? Je zou ook verder onderzoek moeten doen naar het climaxbioma, weerpatronen, de kwaliteit van de bodem enzovoort. Even belangrijk is het om lokale stakeholders zoals de boeren en hun families, groothandelaars, landeigenaars, lokale overheidsinstanties, agroforestry experts enzovoort individueel te interviewen. We moeten hun kijk op de huidige situatie kennen, hun gewenste situatie en behoeften, en welke assets (bijv. overvloed, mankracht, dingen die goed gaan) en oplossingen zij zien. In hetzelfde gesprek is het belangrijk om inzicht te krijgen in wat hen motiveert om te doen wat ze graag doen en om hun diepste waarden te leren kennen. Dat noemen we Systeemexploratie: het hele systeem (en alle perspectieven op het systeem) waarin het ontbossingsprobleem ingebed is, wordt verkend.
Zodra je al hun individuele perspectieven hebt, creëer je een overzicht van hun ‘gedeelde waarheid’ en nodig je hen uit om samen te komen om over deze gedeelde waarheid na te denken. Vervolgens organiseer je nieuwe brainstormsessies om hen te faciliteren bij het vinden van oplossingen waar ze allemaal baat bij hebben, inclusief de natuur natuurlijk (de natuur is ook een stakeholder!). De agroforestry experts zouden kunnen meedenken over hoe je het agrarisch landschap kunt verbeteren. Ik denk dat er op die manier een gevoel van eigenaarschap wordt ontwikkeld bij de belanghebbenden dat hen motiveert om de uitvoering van hun oplossing(en) tot een succes te maken.
En hopelijk zie je op een dag, als je van de Peruaanse hooglanden naar het Amazonegebied reist, een prachtig weelderig agrobosbouwlandschap!
Doe mee aan onze trainingen!
Wil je meer leren over Participatory Action Research, voor ecosysteemherstel of andere complexe problemen? Doe mee aan het SevenSenses PAR Practitioners Programma!
Liever eerst meer lezen over PAR? Bestel dan hier mijn handboek Participatory Action Research.
Ik ben benieuwd naar jouw ervaringen, laat het me weten!
Madelon
Lees ook de andere blogs uit deze reeks ‘PAO voor ecosystemen’:
Ecosysteemherstellers: zo krijg je de locals aan boord
Wat Koeien Ons Kunnen Leren Over Duurzame Verandering
En er volgen nog meer! Houd de website en LinkedIn in de gaten, of schrijf je in voor SevenSenses Stories (onderaan de pagina) en krijg ze in je mailbox!