Een voedselbos, een dorp, en de zoektocht naar co-creatie in Portugal

Twee weken geleden stond ik in een kurkdroog landschap in het zuiden van Alentejo, tussen kleine struikjes die — op het eerste gezicht — niet veel voorstellen. Maar schijn bedriegt: anderhalf jaar geleden was dit nog dorre grond. De biodiversiteit is intussen verdubbeld, en binnen enkele jaren is dit een voedselbos van 6 meter hoog. En dat is te danken aan Hans en Sunamita, oprichters van QXote — een organisatie die zich met hart, hoofd en handen inzet voor regeneratie van land én samenleving.

Samen met mijn collega’s Christa en Muriel was ik bij hen op bezoek om te verkennen hoe Participatief Actieonderzoek (PAO) hun werk kan versterken. Het werd een ontmoeting die me diep raakte én een uitnodiging tot omdenken.

In een klein dorp met zo’n 500 inwoners bouwt QXote aan iets dat zich moeilijk laat vangen in traditionele bedrijfsmodellen. Er is geen baas, geen personeel, geen afgebakend plan. Wel extreem veel samenwerking met andere partijen en veel bezoek van onderzoekers, retraitanten, en handjes-uit-de-mouwen mensen waardoor Hans en Sunamita het onmogelijke voor elkaar lijken te krijgen. In een wereld waar geld en belangen het land letterlijk omploegen en verruïneren, weten zij -ook letterlijk- het te herstellen door samen te werken met de juiste mensen en organisaties en iets op te bouwen waar al die betrokkenen wat aan hebben.

Op het eerste gezicht -vooral van bovenaf- lijkt hun werk een postzegel op een gigantische lappendeken, maar schijn bedriegt. De tentakels van hun projecten grijpen veel verder om zich heen, deels zichtbaar maar een enorm deel ook (nog) onzichtbaar.

Hans:

“we zijn heel bewust gedurende vier jaar vooral komen ‘brengen’. We brengen mensen, jongeren, geld, aandacht, levendigheid in het dorp. We hebben tot dusver niet iets gevraagd. En we doen het niet om ‘beloond’ te worden (voor wat, hoort wat), maar vooral te laten zien dat we er zijn en dat we er niet op uit zijn om iets te halen en dan weer te verdwijnen”

Hun aanpak werkt dus niet alleen ecologisch (zoals het voedselbos bewijst), maar ook sociaaleconomisch. Bezoekers brengen inkomsten en leven in het dorp, terwijl Hans en Sunamita met uiterste voorzichtigheid bouwen aan relaties met de lokale gemeenschap om stap voor stap tot mooie vormen van samenwerking te kunnen komen. En die voorzichtigheid is nodig: generatielange traditionele landbouwkennis wals je niet plat met betweterigheid, maar je wilt wél laten zien hoe het anders kan.

We hebben veel waardevolle gesprekken gevoerd — met Hans en Sunamita, met mensen uit het dorp, en met elkaar. We hebben gebrainstormd, geluisterd, geleerd, en natuurlijk ook bomen geplant. Hans kwam met het idee dat Sunamita en hij zelf PAO’er worden. Zo kunnen zij het PAO-proces integreren in het tempo en de taal van het dorp en met de projecten die al lopen zodat die elkaar ook versterken. Een groeiproces van binnenuit. Voor mij is dit een schoolvoorbeeld van wat PAO beoogt: eigenaarschap opbouwen, oog voor de lokale gebruiken, waarden en gevoeligheden, en community-up werken pur sang. Ik vermoed dat Hans en Sunamita PAO in hun bloed hebben zitten.

In de komende weken ga ik met Hans en Sunamita verkennen hoe we een PAO-opleidingstraject kunnen opzetten dat past bij hun context, met als droom: een beweging die niet bovenlangs komt aanvliegen, maar van onderaf wortelt. Die land regenereert én het dorp laat floreren op een manier dat daar passend is. Die combi, dat is wat mij betreft de essentie van échte verandering.

Wil jij meedenken of bijdragen? Stuur mij een bericht!