Gastblog door Geertje Lavrijssen, Challenge Coordinator van de Sustainable Tourism Challenge

Het is tweede kerstdag en we naderen het eind van 2018, een tijd om terug te blikken op het afgelopen jaar en de activiteiten en gebeurtenissen die hebben mogen plaatsvinden op gebied van duurzaam toerisme. Voor mij een jaar dat in het teken stond van ontwikkeling en positieve verandering! Het jaar waarin de Sustainable Tourism Challenge plaats heeft gevonden, een project waar ik enkele jaren naartoe heb geleefd om het te realiseren. Voor mij persoonlijk een project waar ik van droomde dit ooit te kunnen realiseren en dat in 2018 waarmaakte, waarbij zowel ik als de lokale gemeenschap en mijn eigen STC Team de mogelijkheid kreeg tot persoonlijke en gezamenlijke ontwikkeling. Een project van positieve verandering vanuit eigen kracht!

…En toen was er een idee…

Het begon allemaal in 2013 toen ik ging werken in het South Luangwa National Park in Zambia als safari camp manager voor een Nederlandse reisorganisatie. Tijdens mijn werkzaamheden in het ‘toeristisch’ gebied kon ik duidelijk waarnemen en ervaren dat er veel zaken niet ‘eerlijk’ verliepen voor de lokale gemeenschap, dit kreeg ik in gesprekken met mijn werknemers ook terug. Het contrast tussen arm en rijk was toegenomen door het toenemende toerisme in het gebied. De toeristen die het nationaal park bezoeken, op safari gaan, het dorp passeren in grote safari auto’s omhangen met hun camera’s en bijpassende safari outfits besteden hun geld bij de Lodges die gerund worden door westerse eigenaren. Het geld vloeit niet direct door naar de gemeenschap en slechts een enkeling die de kans krijgt bij een toeristische Lodge te werken heeft hier direct profijt van. De rest van de gemeenschap kijkt toe en groeit extreem, want mensen trekken -in de hoop economische voorspoed te vinden- naar het gebied toe. Echter komen de meesten bedrogen uit; zoveel werkgelegenheid is er niet voor ongeschoold personeel en zo neemt de populatie, werkloosheid en armoede toe. Deze situatie raakte mij destijds direct en als HBO geschoold sociaal domein professional kon ik mijn ogen hier niet voor sluiten. Toen en daar in 2013 is het zaadje gepland om hier uiteindelijk mee aan de slag te gaan!

…En ineens was daar SevenSenses…

Terug in Nederland ben ik eerst opgestart met werken in mijn vakgebied; de geestelijke gezondheid en gehandicapten zorg. Na een aantal jaren terug in NL te zijn kwam in 2016 SevenSenses op mijn pad. Een organisatie die zich inzet voor en scholing biedt in actieonderzoek, wetenschappelijk onderzoek, maar tevens het faciliteren van een onderzoeksproces waarbij een gemeenschap bekrachtigd wordt om vanuit eigen kracht de actieplannen (onderzoekresultaten) uit te voeren en ontwikkeling direct in gang te brengen! Daar werd ik natuurlijk laaiend enthousiast van en ik zag de mogelijkheden voor actieonderzoek in Zambia! SevenSenses werd mijn samenwerkingspartner, zodat ik niet alleen, maar samen met de kennis en kunde van SevenSenses een actieonderzoek project in Zambia neer kon gaan zetten!

September 2016 startte ik aan de SevenSenses Academy en enkele maanden lang reisde ik af naar Utrecht om plichtgetrouw de SevenSenses Academy trainingsdagen bij te wonen. Ik heb dit als een innoverende periode ervaren en voelde mij goed dat ik deel uit mocht maken van het SevenSenses team. Vanwege privé omstandigheden heb ik gedurende deze periode helaas nóg niet aan de uitvoering van de Sustainable Tourism Challenge kunnen starten, maar de basiskennis om dit een jaar later op te starten was gelegd. In September 2017 sloot ik aan bij de nieuwe lichting van de SevenSenses Academy en startte ik vol overgave de activiteiten op om het project te laten slagen.

… en toen begon de mediagekte…

Zo startte ik een 3 maanden durende crowdfunding campagne en haalde ik de financiën op voor de realisatie, werd er gestart met het werven van de teamleden en de praktische organisatie van de Sustainable Tourism Challenge 2018. Voor de crowdfunding organiseerde ik diverse acties en activiteiten, waaronder een benefietdiner, sinterklaasactie en ging creatief aan de slag en schilderde een kaarten set die ik in grote oplage liet drukken voor de feestdagen! Van dit alles werd uitgebreid verslag gedaan online. Ik werd daarmee ook nog eens een waar social media expert! Op diverse hogescholen in Nederland vertelde ik over het project en startte ik mijn zoektocht naar de best passende kandidaten voor mijn team, met hen samen zou ik het project gaan realiseren en laten slagen. Voor 3 maanden zouden we 24/7 met elkaar wonen, werken en leven. Belangrijk om dit team dan ook zorgvuldig samen te stellen! Uiteindelijk was het Team compleet, allen met een andere kennis specialisatie en interesse vanuit de verschillende opleidingen (HBO/WO). Klaar om aan de slag te gaan in Zambia en het avontuur met elkaar en de gemeenschap aan te gaan. Doormiddel van voorbereidende trainingsdagen verzorgt door SevenSenses werd het team klaargestoomd voor de start van een actie onderzoekproces van 12 weken in Zambia hartje Sub Sahara Afrika!

… En ineens was ik in Zambia..!

Ondertussen was ik als coördinator van de Challenge al vooruit gereisd om te zorgen dat alles zo goed als mogelijk was georganiseerd voor de komst van het team. Zo heb ik zorg gedragen voor de pick up service van het vliegveld naar het onderzoeksgebied (zo’n kleine 600 km van de hoofdstad dwars door oost Zambia naar het South Luanga National Park), checkte ik ons verblijf en regelde ik het vervoer voor tijdens de onderzoeksperiode. Klaar voor de start, maart 2018! Ook maakte ik kennis met de lokale onderzoekers, 2 jonge lokale studenten die zeer gemotiveerd waren om hun aandeel te leveren voor dit project en een bijdrage aan hun leefomgeving. De kans om samen te werken met Nederlandse studenten en kennis en kunde uit te wisselen zagen zij als een geweldige kans voor persoonlijke ontwikkeling.

… En het team ook…!

Kort na het arriveren van het Nederlandse team, maakten we uitgebreid kennis met elkaar tijdens een teambuilding training dag als kick off van de oriëntatiefase en het onderzoek. We verkenden de omgeving, gingen op safari (ervaarden waar de bezoekers van het gebied voor komen), maakten kennis met mijn contacten/netwerk in het onderzoeksgebied, startten de lokale taallessen en leerde de lokale eetgewoontes kennen. Tevens gingen we op bezoek bij de chief -een soort dorpskoning- van het onderzoeksgebied en vroegen om zijn toestemming. Aanpassen aan onze nieuwe leef en werkomgeving!

Vervolgens zijn we gestart aan de onderzoekfase en in contact getreden met diverse gemeenschappen binnen het onderzoeksgebied, uiteindelijk is er gefocust op 1 gemeenschap: Maulide Village. Dit om niet te versnipperd te gaan werken en vanuit daar het onderzoek zich te laten ontwikkelen. Vanuit hier zijn we alle fasen van een actie onderzoek gaan doorlopen, waarbij we ook te maken kregen met de uitdagingen van werken en onderzoek doen in een ontwikkelingsland. Andere weersomstandigheden (regenseizoen/heet/nat/modder), geen verharde wegen, netwerkproblemen, waarde van tijd en bijbehorende afspraken, communicatiemiddelen, tolken van Engels naar de lokale taal (lokale onderzoekers) terug naar Engels. Het is een tijdrovend en extra intensief proces in omstandigheden die geheel anders zijn dan wij in Nederland gewend zijn, dit vergt veel van je aanpassingsvermogen, flexibiliteit en energieverbruik. In de avonden was het team en ikzelf ook, dan vaak ook voldaan moe. Je leert prioriteiten te stellen en je verwachtingen/eisen aan te passen aan de ‘lokale’ mogelijkheden en omstandigheden. Alles neem je mee tijdens het keuzeproces in het laten slagen van het onderzoek en het proces.

… Met de juiste mindset…

Het is zo belangrijk dat alle stappen van het proces met de juiste aandacht worden doorlopen, van kennismaken tot aan het faciliteren van de focusgroepen. Elk stapje is belangrijk in het geheel om tot de gewenste positieve energie, motivatie, gevoel van eigenaarschap en actieplannen te komen. Ik heb vertrouwen in het proces gehad en ben gewend vanuit mijn werk in de zorg met deze ‘onzekere’ processen bezig te zijn en ze goed te faciliteren. Voor de Challenge deelnemers was het soms spannend om te vertrouwen op het actieonderzoekproces, omdat het -in tegenstelling tot de ‘schijn zekerheid’ bij een top-down benadering- zich alle kanten op kan ontwikkelen. Het is anders werken als je niet degene bent die de controle houdt en het proces bepaalt, maar het proces faciliteert om de ander (de gemeenschap) de beweging zelf te laten maken. Elk stapje binnen het proces draagt daar aan bij.

Zo is het team eerst kennis gaan maken met de gemeenschap, van waaruit interviews, village walks en andere creatieve methodes (zoals crossing the line) zijn ingezet om de eerste belangrijke informatie uit de gemeenschap en hun perspectief op de toename van het toerisme in hun leefgebied in te winnen. Hierna volgde de analyse fase, waarin we alle opgehaalde informatie hebben verwerkt in een grote database. De informatie hebben we toen gecategoriseerd en onderverdeeld in de 6 belangrijkste thema’s, vanuit dit punt zijn wij de focusgroepen gestart. Ten eerste is er gestart met een jongeren en een ouderengroep waar we de eerste uitkomsten uit de onderzoeksfase terug hebben gekoppeld aan de gemeenschap. Uiteindelijk zijn we met de ouderengroep het gehele proces tot het einde doorlopen. Het kernteam werd gevormd door gemotiveerde leidende personen uit de gemeenschap en zij hebben toen gekozen om zich op twee thema’s te focussen.

… Wat de gemeenschap belangrijk vond…

De belangrijkste thema’s volgens de gemeenschap waren 1. Corruptie (dit houdt alle ontwikkelingsmogelijkheden tegen in het gebied) en 2. Ondernemerschap. Deze twee thema’s, en alle informatie die hierover uit de gemeenschap is opgehaald, zijn de kernthema’s voor de actieplannen geworden. Twee werkgroepen zijn opgestart die gericht aan hun thema zijn gaan werken. De laatste weken van het actieonderzoek bestond uit het opstellen van een concreet actieplan met de gemeenschap, voor de gemeenschap. Eén voor beide thema’s, waarvoor ze 3x per week bij elkaar kwamen.

Uiteindelijk zijn er 2 actieplannen opgesteld, 1 voor elk van de twee hoofdthema’s Corruptie en Ondernemerschap. Gericht op corruptie bedachten de focusgroepdeelnemers een educatief programma voor de gemeenschap en omliggende gemeenschappen. Er was duidelijk naar voren gekomen dat de ontwikkeling in de gemeenschap geremd wordt doordat er corruptie plaatsvindt in de middenlaag en zo middelen, goederen maar ook diensten de gemeenschap niet bereiken. Bijvoorbeeld, er komt een positie vrij bij een lodge, iemand in de gemeenschap heeft de juiste papieren en solliciteert, echter wordt iemand zonder de juiste papieren aangenomen die een persoon (familielid of dergelijke) kent die werkzaam is bij de lodge. Maar zo ook een toerist, die goederen meeneemt om uit te delen in de gemeenschap: the middle man die in contact staat met de toeristen neemt de goederen mee naar huis en geeft ze aan zijn familie. Eigenlijk komt het erop neer dat als je geen directe lijn hebt met iemand die in het toerisme werkzaam is je er ook niet of minder makkelijk direct van profiteert. Geld en middelen bereikt de gemeenschap niet, maar blijft op de tussenlaag hangen.

Tijdens de focusgroep kwamen de deelnemers erachter dat ze ‘zelf ‘ook wel eens deelnemen aan corruptie, zonder dat direct door te hebben of zich ervan bewust te zijn en dat vonden ze een belangrijke gewaarwording, zich beseffende dat corruptie de ontwikkeling in de gemeenschap ook remt. Het viel me op dat de gemeenschap zo openstond om hieraan te werken! Wat ze nu wilden doen en waar ze het actieplan op hebben gericht is dat ze binnen de eigen gemeenschap workshops gaan verzorgen (uitleg/spel en dramastuk) waarin ze met elkaar het gesprek aangaan met betrekking tot corruptie. Ze gaven aan de gemeenschap te willen herenigen en door samen af te spreken niet deel te nemen aan corruptie het te gaan bestrijden. Samen sta je sterk en als gemeenschap willen ze met elkaar sterk komen te staan, zodat ze vanuit daar als groep ook het gesprek met de middelste laag -daar waar corruptie grotendeels plaatsvindt – kunnen gaan voeren. Het actieplan was gericht op educatie van de eigen gemeenschap, hereniging en samen sterk staan om corruptie te bestrijden wat als individu niet haalbaar is.

Gericht op ondernemen: de gemeenschap zou graag meer baanmogelijkheden creëren. Ze leefden binnen de gemeenschap goed samen en zijn daar tevreden over; ze leven voornamelijk van de landbouw. Omdat er veel gewassen worden verbouwd is er altijd te eten en doen ze aan ruilhandel binnen de gemeenschap. Maar ze zouden graag faciliteiten in de gemeenschap willen, zoals elektriciteit, voor iedereen (bak)stenen huizen en een nursery in het dorp, zodat er kinderopvang is en de ouders vrij zijn om op het land te kunnen werken. Tijdens de focusgroepen kwamen ze tot het inzicht om, als ze dit willen bereiken, ze daar samen aan zullen moeten werken, afhankelijk van de overheidsinstanties blijven had ze dusver nog niks opgeleverd. Zo ontstond het idee de krachten te bundelen voor een markt opgericht vanuit Maulide village. Een markt die zowel dient voor de omliggende gemeenschappen (groente en fruit) als voor de toeristen (souvenirs). Binnen de gemeenschap heeft iedereen een eigen stuk land dat ze bewerken, maar niet per definitie een vaste afzetmarkt en daarnaast zijn er verschillende mensen binnen de gemeenschap die een ambacht uit kunnen oefenen, zoals weven, hout bewerken en pottenbakken. Zij kunnen de souvenirs ontwikkelen, aldus de deelnemers van deze focusgroep. Samen hebben ze een plan opgesteld om de markt te kunnen verwezenlijken. Zo hebben ze onder andere bepaald wie waar verantwoordelijk voor is en hoe ze de financiën voor de markt organiseren.

…Dankbaar..!

Zoals ik eerder al schreef, het was een zeer enerverend proces en bijzondere tijd in Zambia en ik ben dankbaar en trots dat ik samen met SevenSenses, mijn onderzoeksteam, netwerk en contacten in het onderzoeksgebied Mfuwe en de gemeenschap van Maulide dit actieonderzoek op het gebied van duurzaam toerisme heb kunnen organiseren en uitvoeren. Wij zijn verrijkt door de samenwerking van de lokale onderzoekers met de Nederlandse studenten en de lokale gemeenschap. Wat een geweldige ervaring en verrijking voor alle betrokken partijen! Let’s do it again!

Geertje Lavrijssen, Coördinator Sustainable Tourism Challenge Zambia 2018

Lees meer over de Sustainable Tourism Challenge en duurzaam toerisme op de projectpagina.