Door: Minke Dijkstra en Mischa Tydeman

Najaar 2019 startte ons Participatief Actieonderzoek (PAO) met als doel om met alle betrokkenen rondom sekswerk op zoek te gaan naar manieren om stigma onder sekswerk in Tilburg te verminderen. In dit blog delen we onze ervaringen met de methodiek van PAO: hoe ging het proces, wat leverde het op en wat vonden de betrokkenen ervan?

Oktober 2019: Probleemverkenning
In de oriëntatieperiode hebben wij met een aantal stakeholders in de gemeente Tilburg informele gesprekken gevoerd om meer inzicht te krijgen in wat er speelt bij de verschillende betrokkenen rond sekswerk in Tilburg en te bepalen wie belangrijke partners zijn in het PAO. Deze gesprekken hebben wij ook gebruikt om meer uitleg te geven over wat actie onderzoek is en om draagvlak te creëren. Op basis van de informatie uit deze gesprekken hebben wij ons PAO-ontwerp aangescherpt.

November en december 2019: Wensen en dromen
In de oriëntatiefase hadden wij al de contactgegevens verzameld van een aantal belangrijke stakeholders. In het volgende stadium van het PAO hebben wij alle stakeholders benaderd voor een diepte interview. Daarnaast hebben wij via de sneeuwbalmethode, via ons eigen netwerk en via veldwerk meer mensen benaderd om betrokken te worden bij het PAO. Wij werden bovendien uitgenodigd bij verschillende bijeenkomsten waar wij de kans kregen te observeren, te vertellen over het PAO en contacten te leggen. Tijdens de diepte interviews konden wij verder toelichten wat een PAO inhoudt. Wij vroegen de respondenten (visueel) in kaart te brengen met wie sekswerkers in Tilburg contact hebben en hierbij toe te lichten hoe de verschillende partijen volgens hen heen en weer naar elkaar kijken. Dus bijvoorbeeld hoe kijkt de gemeente naar de sekswerker en vice versa. Daarnaast vroegen wij de respondenten naar hun rol en waar zij trots op zijn en wat er goed gaat rond het onderwerp in de gemeente Tilburg. Wij spraken onder andere met sekswerkers, klanten, exploitanten, beleidsmakers, handhavers, politie, hulpverleners en de GGD. De interviews zijn (op een uitzondering na) opgenomen en getranscribeerd. Vervolgens hebben wij de informatie uit de interviews in een Google Sheet geplaatst om meer overzicht te krijgen in de beeldvorming over en weer, de dingen die goed gaan en oplossingsrichtingen.

Januari en februari 2020: De focus op samenwerking
Verschillende keren kwamen wij samen met de deelnemers om inzichten te delen, hen oplossingsrichtingen te laten identificeren en samen actieplannen te co-creëren. Hieronder beschrijven wij van een aantal bijeenkomsten wat wij hierin hebben gedaan.

“Hoe mooi en divers de motivaties van de sekswerkers zijn om de klankbordgroep te bezoeken; om invloed uit te kunnen oefenen op het beleid, om samen het stigmabeeld te doorbreken, om elkaar te ontmoeten en vrij te kunnen praten… En hoe bijzonder het is dat de politie sekswerkers aan het filmen is, terwijl zij zich uitspreken voor hun rechten!”

Focusgroep: Hoe Hoe Hoe
Nadat we uit systeemexploratie de knelpunten en de wensen geanalyseerd hadden, kwamen voor het eerst alle stakeholders  bijeen voor de eerste focusgroep. Gemeente, hulpverlening, handhaving, politie en de klankbordgroep; de deelnemers hebben allemaal een andere kijk op sekswerk.

Het doel van deze focusgroep was om onze inzichten te delen en vervolgens gezamenlijk en op een creatieve manier praktische oplossingen te vinden voor de problemen en doelen die eerder genoemd waren door de betrokkenen. Zoveel mensen, zoveel wensen!

Nadat wij de belangrijkste inzichten uit het onderzoek gedeeld en besproken hadden, vroegen we de deelnemers zich de ideale situatie voor te stellen en daarna hoe deze bereikt kan worden. Om dromen en wensen in heldere specifieke doelen en acties te formuleren, vroegen we om voor de gevonden oplossingen nieuwe oplossingen te verzinnen en dit proces herhaalden we twee keer.
Door deelnemers associatief te laten denken en hier tevens een wedstrijdelement aan toe te voegen, probeerden wij de creativiteit stimuleren, om zo tot verrassende oplossingen te komen.

We hadden de groep in twee teams opgedeeld en bewust gemixt, zodat sekswerkers, agenten en hulpverleners met elkaar in één team zaten. Er werd druk geschreven en papiertjes op de muur geplakt, het was duidelijk dat iedereen zijn best deed om te winnen! Toen wij na afloop van de focusgroep de oplossingen analyseerden, bleken de meeste oplossingen al eerder te zijn gegeven tijdens de interviews, en nieuwe oplossingen, waar we stiekem toch een beetje op gehoopt hadden, zaten er niet bij.

Later spraken verschillende deelnemers ons aan hoe waardevol ze deze focusgroep hadden gevonden. De waarde van deze focusgroep bleek niet te liggen in het vinden van creatieve oplossingen maar in het contact maken met elkaar.  De wedstrijd was een speelse manier gebleken om de anderen op een ongedwongen manier te leren kennen; partijen die gewoonlijk tegenover elkaar staan, zaten nu samen in één team en probeerden te winnen.

Focusgroep: Opstellingen
Gemeente, hulpverlening en politie willen sekswerkers die  hulp nodig  hebben, een helpende hand aanreiken. Zij willen in contact komen met sekswerkers die in een uitbuitingssituatie zitten, zodat ze deze sekswerkers de hulp kunnen aanbieden die ze zo hard nodig hebben. Sekswerkers daarentegen  zijn zeer gesteld op hun privacy en willen helemaal niet dat hun sekswerk bekend wordt bij instanties. Waar hebben de sekswerkers die in een uitbuitingssituatie zitten, dan wel behoefte aan? Wat wil de sekswerker? Dat was de centrale vraag waar het in deze focusgroep om draaide.

Door met de deelnemers diverse opstellingen te maken waarin wij de hulpvraag van de sekswerker centraal namen, wilden wij inzichtelijk maken wat ieders plek is in het sociaal netwerk rondom de sekswerker, en wat de onderlinge verhoudingen tot elkaar zijn. De deelnemers bepaalden gezamenlijk welke uitbuitingssituaties zij wilden onderzoeken, en één persoon nam de rol van sekswerker op zich. De vraag die wij aan de (mannelijke) sekswerker stelden was steeds dezelfde: aan wie hij in deze ogenschijnlijk uitzichtloze situatie om hulp zou vragen, en we gaven hem daarbij de opdracht om iemand uit te kiezen die deze persoon kon vertegenwoordigen, en deze een plaats te geven in de ruimte.

Tijdens de opstellingen vroegen sekswerkers hun collega’s en vrienden om steun, en zetten zij de representanten van deze mensen vlak naast zich neer.  Een sekswerker kent altijd wel iemand, hij heeft misschien een dierbare zus, een lieve collega, of een bevriende klant die hij in vertrouwen durft te nemen. Het viel op dat geen van de sekswerkers de politie om hulp vroeg.  “Zet mij maar buiten neer”’ grapte de aanwezige agent: ‘Ik weet dat jullie sekswerkers niets met ons te maken willen hebben”.

Al staat de politie ver van de sekswerker af, in het tableau vivant dat ontstond, was te zien dat de sekswerker en de politie onderling verbonden zijn, en dat het contact kan lopen via de mensen die het dichtst bij de sekswerker staan. De klankbordgroep zou hier een rol in kunnen spelen en zou als tussenluik kunnen fungeren, een schakel tussen politie en de sekswerkers die mogelijk uitgebuit worden. Het is typerend dat wij vergeten zijn te vragen welke plek de gemeente heeft. Deze blinde vlek van ons, ook als actieonderzoekers, zou kunnen betekenen dat de gemeente haar plaats in de ruimte nog niet gevonden heeft.

Focusgroep: Vloggen!
Voor alle stakeholders is laagdrempelige hulpverlening een belangrijk thema. Het doel van deze focusgroep was om de drempels te verlagen naar de SeksWorks, Prostitutie Maatschappelijke Werk, de GGD, andere hulpverlening, de politie en de gemeente.

In deze focusgroep gingen we vlogs maken. Een vlog geeft een kijkje achter de schermen op een persoonlijke manier en kan zo de drempel voor sekswerkers verlagen om contact op te nemen. Een vlog kan informerend zijn, inspirerend en verbindend. En een vlog maken is niet moeilijk, iedereen met een camera op zijn telefoon, kan het!

We zaten deze keer in het gebouw van de GGD, en dat bracht een verpleegkundige van de GGD en een sekswerker van SeksWorks op het idee om een filmpje te maken over een sekswerker die de soa-poli bezoekt.
Andere aanwezige sekswerkers van SeksWorks wilden een vlog maken over de klankbordgroep. Een agent en een maatschappelijk hulpverlener gingen filmen. Toevallig is filmen een hobby van de agent, en zij gaf handige tips over camerastandpunten. Het begon wat aarzelend, de sekswerkers wisten niet zo goed waar te beginnen of wat te zeggen, maar, al filmend, stelde de agent de juiste vragen.

Wij, de actieonderzoekers, zaten op de vensterbank van een afstandje dit te bekijken. Hoe mooi en divers de motivaties van de sekswerkers zijn om de klankbordgroep te bezoeken; om invloed uit te kunnen oefenen op het beleid, om samen het stigma-beeld te doorbreken, om elkaar te ontmoeten en vrij te kunnen praten… En hoe bijzonder het is dat de politie sekswerkers aan het filmen is, terwijl zij zich uitspreken voor hun rechten!

In de focusgroepen liepen inzichten delen, oplossingsidentificatie en actieplan co-creatie soms door elkaar heen. Tegelijkertijd waren de gezamenlijke bijeenkomsten een interventie op zich, voor álle betrokkenen om van elkaar te leren. Op verschillende momenten en op verschillende manieren hebben we met elkaar ideeën geprobeerd uit te werken tot concrete stappen en plannen. Bijvoorbeeld via de drie keer hoe methode in de eerste focusgroep, via een Doelenboom in een focusgroep over laagdrempelige hulpverlening en via de Road to Progress methode. In de laatste focusgroep hebben we met behulp van een visualisatie van de belangrijkste thema’s die in het actieonderzoek naar voren kwamen gekeken naar de acties die al waren uitgevoerd, in gang gezet of die nog stappen behoefden. Deze laatste stappen hebben we in deze focusgroep verder uitgewerkt.

Focusgroep: de viering!

Op vrijdag 27 maart vond de formalisatie en overdracht van het PAO plaats. We hadden het liefst álle betrokkenen willen uitnodigen voor deze laatste feestelijke focusgroep, maar vanwege de coronamaatregelen waren we beperkt tot maximaal acht deelnemers; een aantal (ex)sekswerkers van de klankbordgroep Seksworks, iemand van de gemeente, iemand van Prostitutie Maatschappelijk Werk en een verpleegkundige van de GGD. We hadden voorafgaand deze laatste focusgroep met iedereen een afspraak gepland via videobellen om bij te praten.

We begonnen de focusgroep met de opdracht in tweetallen elkaar een verhaal te vertellen over waar deelnemers trots op waren. Door verhalen te delen, te luisteren naar elkaar en oprechte belangstelling te tonen ontstaat begrip voor elkaar en komt men dichter tot elkaar. Een belangrijk inzicht uit het actieonderzoek. We vroegen deelnemers waar ze trots op waren. Deelnemers waren trots op veel dingen, ze vertelden verhalen over moeilijkheden die ze overwonnen hadden en de persoonlijke groei die ze doorgemaakt hadden. Waar iedereen trots op was, is de community die gegroeid is, het contact met elkaar als deelnemers van het actieonderzoek, de vertrouwensband die tijdens de focusgroepen ontstaan is en -als gevolg daarvan- dat men elkaar makkelijker weet te vinden. Ook werd door deelnemers als gevolg van het actieonderzoek zelfvertrouwen om initiatieven door te zetten genoemd. Daarna namen we samen door welke genoemde acties tijdens het actieonderzoek al gerealiseerd zijn met betrekking tot de verschillende oplossingsrichtingen. Fantastisch om te zien wat iedereen met elkaar in zo’n korte tijd bereikt heeft!

Vervolgens hebben we met elkaar gekeken welke acties nog open stonden, zodat we dit in deze bijeenkomst verder
uit konden werken in concrete actieplannen. En weer werden wij, de actieonderzoekers, aangenaam verrast. In het actieonderzoek waren wij niet direct toegekomen aan het uitwerken van de acties rond veilige werkplekken voor sekswerkers, maar de gemeente en Seksworks waren hier zelf al mee aan de slag gegaan. Er liggen subsidieaanvragen klaar om beoordeeld te worden en er wordt gezamenlijk gezocht naar een geschikte locatie.

In de focusgroep hebben we uiteindelijk nog concreet gemaakt wie samen met de politie een gezamenlijke verhalenworkshop met politie en sekswerkers uit gaat werken en wie dit organiseert bij de gemeente. Ook werd er afgesproken elk kwartaal samen te komen met een brede groep betrokkenen als vervolg op de sessies in het actieonderzoek en wie dit zal organiseren.

Voordat de actieplannen overhandigd werden, moesten de deelnemers erwel wat voor doen! Namelijk met zijn allen precies tegelijkertijd over een touw heen springen. Voor de sprong keek iedereen naar ons wanneer wij het startsein gaven. Dat gingen wenatuurlijk niet doen, ze moesten het nu zonder ons doen. Wij zaten goed in onze rol van strenge scheidsrechters.

Er werd druk gediscussieerd en gelachen.Na slechts vier sprongen al had de groep met elkaar, zonder ons, besloten dat zij de sprong goedgekeurd hadden. Het was mooi om te zien hoeveel plezier zij met elkaar hadden en hoe hecht ze zijn geworden in korte tijd. Geslaagd voor de opdracht. Ondanks alle verschillen en strubbelingen zijn ze er toch met elkaar, als groep uitgekomen! De actieplannen konden overhandigd worden en dit ging gepaard met gejuich en met applaus! We sloten de bijeenkomst af met een dankwoord en goodiebags voor iedereen en er was taart!

Maart, april en mei 2020: Sekswerkers in de knel door Corona
Eind 2019 startten wij dit Participatief Actieonderzoek naar Sekswerk en Stigma in Tilburg. Net voor wij het actieonderzoek konden afronden, werden in Brabant de eerste Corona-maatregelen aangekondigd. De feestelijke overdracht en viering van de mooie samenwerking en de actieplannen die uit het actieonderzoek waren gekomen, moesten wij uitstellen tot nader order. Des te mooier was het om te zien dat juist ten tijde van Corona de vruchten van het actieonderzoek direct zichtbaar werden in de praktijk!

Niet alleen ons actieonderzoek kwam stil te liggen. Vanaf 15 maart moesten alle sekswerkers in Nederland hun werk neerleggen. Terwijl er voor zelfstandigen al snel vanuit de overheid een regeling werd getroffen, bleken veel sekswerkers niet voor deze of andere financiële regelingen in aanmerking te komen. Terwijl deze groep van de een op de andere dag zonder inkomsten kwam te zitten, werd er in sommige gemeenten in Nederland direct ingezet op handhaving. Via berichten in stevige taal werden sekswerkers gemaand direct hun advertenties van internet te halen en gedreigd met boetes. In Tilburg koos men voor een andere benadering.

Terwijl men zich bij de gemeente nog afvroeg wat zij voor de sekswerkers konden doen, kwam het antwoord vanuit de klankbordgroep -voor en door sekswerkers- Seksworks. Zij kwamen met het initiatief om contact op te nemen met sekswerkers in de regio en dat deden ze door spontaan de telefoonnummers te bellen van sekswerkers die op internet adverteren, en een hulplijn in te stellen voor sekswerkers met vragen.

In plaats van dreigende berichtjes boden zij als (ex)sekswerkers een luisterend oor en de mogelijkheid sekswerkers door te verwijzen naar Prostitutie Maatschappelijk Werk wanneer daar behoefte aan was. “Ik heb helemaal niks hoeven doen. Zij deden het zelf en dit bleek perfect” vertelde degene die hier vanuit de gemeente verantwoordelijk voor was. “Dat wij op deze manier samenwerken en dit vertrouwen in elkaar hebben opgebouwd, daar heeft het Actieonderzoek zeker aan bijgedragen”.

Ook door het team Mensenhandel werd er, in de woorden van een lid van Seksworks, “opgeschept” over de aanpak in Tilburg. Hierop wordt er vanuit de regio Zeeland contact opgenomen met de klankbordgroep om meer te leren over hun benadering en voor tips over hoe zij het aan kunnen pakken. “Als je dit kan bereiken door met elkaar in gesprek te gaan [zoals we in de focusgroepen hebben gedaan MD], dan is dit van grote waarde!” aldus de betreffende deelnemer.

Eerder in ons actieonderzoek tijdens onze gesprekken met gemeente, hulpverlening en politie vertelden betrokkenen dat zij zich geen zorgen maakten over de “sterke en krachtige” sekswerkers van de klankbordgroep, maar de sekswerkers in kwetsbare situaties. Daar lagen ze wakker van. Hoe konden ze die bereiken en de helpende hand aanbieden? Vanwege corona en de crisis die daarmee onder sekswerkers uitbrak, namen de (ex)sekswerkers van Seksworks het initiatief om hun collega’s te bellen om ze te voorzien van adviezen en waar mogelijk hulp te bieden. Ook waren er sekswerkers in andere gemeenten die uit zichzelf succesvolle fondsen opzetten (Liberty en DEF) voor hun collega’s in nood en er is een samenwerking ontstaan. Voor de sekswerkers die het moeilijk hadden was al deze support van hun collega’s zeer waardevol. Het gaf ze het gevoel dat ze er niet alleen voor stonden, dat anderen aan hun dachten.

En zo zag iedereen dat het kan: sekswerkers zochten contact met hun collega’s die het minder goed getroffen hebben en konden hun een reikende hand aanbieden. De community die zorg draagt voor elkaar. En iedereen voelde dat wij allen deelnemen aan de community; de gemeente, hulpverlening, politie, sekswerkers… de community, dat zijn wij allemaal!

Wat zijn wij trots dat wij daar met het Participatief Actieonderzoek een stukje aan bij konden dragen.