Je hoort het steeds vaker. Community-up als variatie op Top-down en Bottom-up benaderingen. Ook in mijn handboek “Participatief Actieonderzoek. Samen bouwen aan een betere wereld” heb ik het erover. Maar wat houdt het in? Evert Jan legt uit. Veel leesplezier en neem gerust contact op als je vragen hebt!

Madelon

Door Evert Jan van Hasselt

Vraagstukken in het gemeentelijk domein worden steeds complexer. Om deze effectief aan te vliegen is inbreng van zowel gemeenten als de samenleving nodig. Decennia van werken vóór de samenleving heeft echter gezorgd voor polarisatie in de relatie tussen gemeente en samenleving. Steeds vaker zijn gemeenten en hun samenleving tegenover elkaar komen te staan. Daardoor komen top-down of bottom-up oplossingen tot stand, waarbij partijen niet op elkaar aangesloten zijn. Er is behoefte aan een andere benadering, community-up biedt die derde weg. 

Top-down

Organisaties in het gemeentelijk domein zijn gewend om top-down te opereren. Op basis van expertise binnen die organisaties worden oplossingen ontwikkeld, die vervolgens aan de samenleving worden aangeboden of opgelegd. Het probleem daarbij is dat de expertise die in de samenleving aanwezig is – bijvoorbeeld ten aanzien van de leefomgeving – niet wordt benut. Vraagstukken zijn tegenwoordig dermate complex geworden, dat deze expertise onontbeerlijk is. 

Bottom-up

In een poging om de samenleving actief te betrekken, wordt steeds vaker ingezet op bottom-up werken. Daarbij gaat de samenleving zelf aan de slag en kan haar expertise effectief inzetten. Nadeel daarbij is echter dat de expertise die organisaties meebrengen, niet meer benut wordt. De rol van organisaties blijft doorgaans beperkt tot faciliteren van het proces. Als gevolg daarvan blijven ze naast de bottom-up trajecten met hun top-down benadering actief, wat in de praktijk vaak tot fricties leidt. 

Community-up

De oplossing zit in het overstappen van óf-óf naar én-én. De expertise wordt van beide kanten ingezet. Professionals vanuit betrokken organisaties en de mensen uit de samenleving ontwikkelen samen plannen en voeren die ook samen uit. Dit wordt wel community-up genoemd. Op basis van gelijkwaardigheid ontdekken alle partijen in een co-creatieproces hoe hun perspectieven elkaar versterken en hoe iedere partij een stukje van de totaalpuzzel kan invullen. 

Veelgehoorde misvattingen

Community-up werken is echt anders dan we gewend zijn. Veel mensen kijken echter vanuit hun bestaande manier van werken naar community-up. Dat leidt vaak tot misvattingen. Enkele veelgehoorde misvattingen op een rij: 

“Community-up is een ander woord voor bottom-up.” 

Nee. Bij community-up zijn “top” en “bottom” beiden betrokken en ontwikkelen samen oplossingen. Er ontstaat gezamenlijk eigenaarschap van projecten waarin iedere partij een duidelijk omschreven bijdrage levert. 

“Community-up betekent dat bewoners een plan bedenken en de gemeente vervolgens de portemonnee mag trekken.” 

Nee. Bij community-up bedenken alle betrokken partijen samen een oplossing en zijn samen verantwoordelijk van begin tot eind. Dus ook voor het regelen van eventueel budget. 

Vaak is de gemeente de partij met de meeste financiële middelen. Als die via een community-up proces worden aangewend, dan is dat omdat de gemeente participeert in het co-creatieproces en daarin ontdekt hoe hun middelen kunnen worden ingezet op een manier die optimaal aansluit bij gemeentelijke doelstellingen. 

“Bij community-up haal je behoeften op bij bewoners, zodat je ze beter kan helpen.” 

Nee. Bij community-up help je geen mensen. Je laat bewoners en medewerkers van de gemeente en haar netwerkpartners ontdekken hoe ze samen oplossingen kunnen ontwikkelen voor (lastige) vraagstukken in de samenleving. Bewoners en organisaties verbinden hun respectievelijke doelstellingen en ontdekken hoe ze elkaar kunnen versterken. 

“Community-up in probleemwijken is niet realistisch. Van bewoners in lastige omstandig-heden kan niet worden verwacht dat ze gezamenlijk een probleem gaan oppakken.” 

Nee. De beste manier om uit lastige omstandigheden te komen is om daar zelf aan bij te dragen. Daarbij hebben we wereldwijd keer op keer ervaren dat er een enorme power in gemeenschappen zit, ook als er sprake is van lastige omstandigheden. Het is onze overtuiging dat juist door bewoners buiten het proces te houden de problematiek blijft bestaan. 

Fundamenteel andere manier van werken

Veel processen binnen gemeenten zijn gebaseerd op debat, terwijl voor co-creatie dialoog nodig is. Openstaan voor elkaars ideeën en die verbinden. Dat vereist een gelijkwaardige opstelling. 

Daarnaast zijn veel bestaande processen gericht op grip houden. Er wordt een koers uitgezet, waarna alles erop gericht is die koers vast te houden. Co-creatie vereist loslaten en ruimte geven voor het op andere manieren bereiken van gemeenschappelijke doelen. Sturen wordt indirecter: minder sturen op concrete output en meer sturen op “heelheid”, het goed functioneren van het samenspel tussen alle partijen. 

Nieuwe kansen in een complexe wereld

Vraagstukken in het gemeentelijk domein worden steeds complexer. Om deze effectief aan te vliegen is inbreng van zowel gemeenten als de samenleving nodig. In de praktijk sluiten de systeemwereld van gemeenten en hun netwerkpartners en de leefwereld van mensen uit de samenleving niet goed op elkaar aan. 

Juist op dit punt biedt community-up nieuwe kansen. Community-up brengt de systeem-wereld en de leefwereld weer in verbinding. Door samen te verkennen hoe een bepaald vraagstuk kan worden aangevlogen, wordt de expertise uit beide werelden gebruikt en samengebracht tot een integrale aanpak waarin zowel systeempartijen als mensen uit de samenleving een rol hebben. 

Omdat iedereen meedenkt ontstaan oplossingen waar afzonderlijke partijen nooit aan gedacht zouden hebben. En omdat iedereen bijdraagt aan de oplossing voelen alle betrokkenen zich eigenaar. Dat gevoel van eigenaarschap is de beste voorspeller voor een duurzaam effect!