Toen ik voor het eerst actieonderzoek deed in een afgelegen dorp in Guatemala, had ik geen idee dat ik 10 jaar later in mijn eigen organisatie actieonderzoek op allerlei thema’s zou doen. Van volksgezondheid tot armoedeproblematiek, en van human rights tot natuurbescherming. Alles komt voorbij. De manier waarop actieonderzoek hele gemeenschappen duurzame positieve verandering brengt was voor mij dé grote inspiratie om, vijf jaar geleden, een organisatie te bouwen die puur gaat om actieonderzoek. SevenSenses. Geen niche, geen discipline. Gewoon actieonderzoek. En dat op heel veel plekken in de wereld. Maar wat is actieonderzoek nou eigenlijk, en hoe gaat zo’n proces in zijn werk? In dit blog lees je meer hierover aan de hand van een actieonderzoekscasus in de L-Flat in Zeist, een van de grootste galerijflats van West Europa, en waarom het bijzonder is om gemeentemedewerkers in dit actieonderzoek te begeleiden!

Actieonderzoek, wat is dat eigenlijk?

Actieonderzoek vormt de brug tussen wetenschap en de praktijk. We verzamelen data en dat is handig voor de wetenschap, maar dat is niet het hoofddoel. Het primaire doel is die resultaten te delen met de gemeenschap waar het actieonderzoek plaatsvindt en vervolgens met die betrokkenen te kijken naar mogelijkheden om het onderzochte issue aan te pakken. Bij actieonderzoek is het dus de gemeenschap als geheel die het voortouw neemt, op basis van wat er op dat moment speelt en wat er belangrijk is.

Top-down, Bottom-up of liever Community-up?

In de (ontwikkelings-) organisatiewereld wordt onderscheid gemaakt tussen “top-down” (vanuit bijv. een gemeente geïnitieerd) of “bottom-up” (vanuit de bewoners geïnitieerd). Ik noem het liever “community-up” als derde mogelijkheid, om aan te geven dat in actieonderzoek iedereen bijdraagt, dus zowel bewoners als de gemeente en andere organisaties. Op een manier die bij ieders behoefte, wensen en talenten past.

Actieonderzoek eng?!

Toch hoor ik vaak dat actieonderzoek spannend is voor gemeentes en organisaties. Als je bijvoorbeeld als gemeentemedewerker gewend bent om alles top-down te regelen, heb je veel controle, die in actieonderzoek voor een groot deel wegvalt. Bovendien weet je van tevoren niet welke initiatieven en projecten er uit gaan komen, omdat dat organisch tijdens het actieonderzoeksproces ontstaat.

…En toch ook nieuwsgierigheid

Met de komst van de omgevingswet en termen als burgerparticipatie en opgavegericht werken ontstaat er steeds meer nieuwsgierigheid naar werkvormen anders dan de top-down benadering. Toch merken mijn collega Evert Jan en ik, in alle gesprekken die we inmiddels hebben gevoerd bij verschillende gemeentes, dat nog steeds veel projecten en beleid vanuit de gemeente worden bedacht. Vervolgens moeten bewoners ‘overgehaald worden’ om mee te doen met iets waar ze nooit bij betrokken zijn geweest, iets dat er voor hen ‘zomaar ineens is’. Dit leidt vaak tot onbegrip en soms tegendraads gedrag van bewoners. Als reactie daarop worden er sancties bedacht voor het inmiddels bestempelde ‘foute gedrag’. Zo wordt de mensenmassa als het ware langzaam de ‘juiste richting’ opgeduwd, zoals de gemeente het wil zien. En bewoners zijn steeds minder blij.

Het ‘Vollenhove in the Picture’ actieonderzoek – Gemeente Zeist

Gemeente Zeist nam onlangs de uitdaging aan om met SevenSenses actieonderzoek te doen, in het project ‘Vollenhove in the Picture’. Vertrekpunt van het project was de afvalproblematiek rondom de flat, maar al snel kwamen we erachter dat we gezien de complexiteit van de problematiek het onderwerp breder moesten trekken. De ‘positive core’ van het actieonderzoek werd woongeluk. Gemeente Zeist stelde maar liefst zes medewerkers beschikbaar om dit actieonderzoek met ons te doen, naast vele zogenaamde ‘invliegers’, die ons bij allerlei activiteiten hielpen. En dat drie maanden lang. Ik gaf hen training in actieonderzoek en begeleiding ‘on the job’.

…En hoe ging dat actieonderzoek?

We begonnen met informele gesprekken met flatbewoners en vroegen hen hoe het is om in de L-Flat te wonen. Vervolgens nodigden we hen uit om meer te vertellen in een diepte-interview. Ook andere belanghebbenden werden geïnterviewd, zoals schoonmakers, de woningcorporatie, bewonerscommissie, politie en welzijnsorganisaties. Dat leverde maar liefst ruim 90 interviews op, waarin we ontzettend veel informatie hebben gekregen. Die hebben we gestructureerd en ondergebracht in zes thema’s: afval, sociale cohesie, (gevoel van) veiligheid, faciliteiten, imago en samenwerking.

Dit hebben we verder geanalyseerd om goed in beeld te krijgen hoe -onder andere- diverse problematiek door belanghebbenden werd gedefinieerd, wat zij zien als mogelijke oplossingsrichtingen en welke talenten, mankracht en andere middelen ingezet kunnen worden om het woongeluk te verbeteren.

Per thema hebben we meerdere focusgroepen georganiseerd met verschillende belanghebbenden. Met verschillende actieonderzoekstechnieken hebben we de deelnemers laten reflecteren op de uitkomsten per thema, en hoe de diverse thema’s met elkaar samenhangen.

Daaropvolgend hebben de deelnemers hun ideaalbeeld geschetst en plannen en acties bedacht om daar samen te komen. Dit leverde vele mooie initiatieven op! Zie bijvoorbeeld mijn blog over het buurthuisinitiatief. Heel gaaf om te zien hoe iedereen gebruik maakt van de talenten, mankracht en mogelijkheden in de samenleving!

In de doorstartbijeenkomst kwamen alle verschillende belanghebbenden bij elkaar en werden de verschillende initiatieven gepresenteerd. Daar werd in parallelsessies nog lustig op door-gebrainstormd en aan het einde van de bijeenkomst werden de initiatieven die daar klaar voor waren officieel overhandigd aan de initiatiefnemers.

In de weken daarna hebben we de initiatieven gemonitord, iets wat gemeente Zeist nu -nu dat het actieonderzoek officieel voorbij is- verder heeft overgenomen.

En wat vonden de gemeentemedewerkers?

In die periode dat we druk bezig waren met het actieonderzoek hebben we in intervisiebijeenkomsten met het team en persoonlijke gesprekken met elke gemeentemedewerker het proces besproken. Ik was natuurlijk bloednieuwsgierig hoe zij dit ervaren! Wat me opviel was de trots en blijdschap onder hen om echt in de gemeenschap aan het werk te zijn. Het team was blij verrast door de openheid en het welkome ontvangst van bewoners en andere respondenten! Teamleden gaven aan het een heel leerzaam proces te vinden, sommigen zelfs een ‘eye opener’. Toch was het proces soms ook spannend. Het is een totaal andere manier van werken dan gemeenteland gewend is. In een gemeentestructuur waar alles in hokjes is dichtgetimmerd, is het trans-disciplinaire karakter van actieonderzoek een uitdaging. Ik vind dat gemeente Zeist een pionier is geweest in het omarmen van deze bijzondere methodiek van actieonderzoek en het durven loslaten van controle en top-down werk. Ik vond het een topervaring om deze bijzondere groep van de gemeente Zeist te begeleiden en ik hoop dat vele gemeenten volgen!

Ps1. Geinteresseerd om actieonderzoek te doen in jouw gemeente? Kijk eens op deze pagina naar de mogelijkheden, of neem contact met ons op! 

Ps2. Op 25 oktober 2018 organiseert publiek.nl een bijeenkomst voor iedereen die actief is in het publiek domein: 

ONTMOET PUBLIEK.NL – VAN VUILNIS OVER DE BALUSTRADE NAAR WOONGELUK – OVER ACTIEONDERZOEK EN DE ROL VAN DE GEMEENTE IN BEWONERSINITIATIEVEN – 25 OKTOBER 2018

SevenSenses geeft op deze bijeenkomst een lezing over actieonderzoek, burgerparticipatie en -onder andere- het Vollenhove in the Picture (L-Flat) project. Lees er hier alles over!