Waarderend Onderzoek (Appreciative Inquiry) is een benadering van onderzoek gebaseerd op positieve psychologie, die tot doel heeft weg te bewegen van op probleem georiënteerde benaderingen naar een benadering gebaseerd op kracht: het erkennen van het bestaande goede en dromen over mogelijkheden om het nog beter te maken. Het helpt om de assets binnen een gemeenschap te leren kennen: alles wat goed gaat, waar mensen trots op zijn, talenten, overvloeden, enzovoort, en om een positieve, creatieve sfeer te creëren onder de deelnemers. Het basisidee is dat door te beginnen vanuit ‘slecht’, we het kunnen repareren, wat resulteert in ‘niet slecht’; door te beginnen vanuit ‘goed’, zijn er geen grenzen aan het verbeteren. Waarderend Onderzoek, net als Participatief Actieonderzoek (PAO), heeft zijn oorsprong in sociaal constructivisme. Ontwikkeld door David Cooperrider in de jaren 1980, werd het aanvankelijk toegepast binnen organisaties op het gebied van veranderingsmanagement. De principes en methodologie zijn ook zeer goed toepasbaar in PAO.
Wanneer te gebruiken
- Wanneer je het gevoel hebt dat er veel (verborgen) assets, kansen, in een gemeenschap zijn die niet worden gebruikt
- Wanneer de creativiteit onder mensen laag is
- Wanneer er spanningen zijn tussen partijen
- Wanneer mensen alleen maar neigen te kijken naar ‘het slechte’
Voordelen
- Het moedigt mensen aan om kansen binnen hun eigen gemeenschap te zien en dienovereenkomstig actie te ondernemen
- Het stimuleert de creativiteit onder mensen
- Helpt mensen om een gemeenschappelijke visie te visualiseren
- Creëert een positieve sfeer
- Er zijn meerdere varianten om toe te passen
Nadelen
- Bij verkeerd gebruik kan het nadelige effecten hebben
- Vereist training voor gebruik
Basisprincipes
- Het sociaal constructionistisch principe: “we zien dingen niet zoals ze zijn, we zien ze zoals wij zijn”. Er is geen objectieve realiteit of waarheid; het is wat wij ervan maken: wij construeren de werkelijkheid.
- Het poëtische principe: “Als je je richt op problemen, vind je meer problemen. Als je je richt op succes, vind je meer successen”.
- Het simultaniteitsprincipe: “alle vragen zijn leidende vragen”: het stellen van een vraag is de eerste stap naar verandering. Het gaat er niet om de juiste vraag te vinden, maar de vraag die leidt naar de juiste richting.
- Het anticiperende principe: “Als je een schip wilt bouwen, roep dan niet de mensen op om hout te verzamelen, verdeel het werk en geef orders. Leer hen in plaats daarvan te hunkeren naar de uitgestrekte en eindeloze zee.”
- Het positiviteitsprincipe: “wanneer we proberen het beste in anderen te ontdekken, brengen we op de een of andere manier het beste in onszelf naar boven”. Positieve emoties zijn niet alleen aangename ervaringen; ze spelen een belangrijke rol in het welzijn van mensen (Hoogendijk 2015).
Zoals je kunt zien, heeft Waarderend Onderzoek veel overlappende principes met PAO en wordt het vaak genoemd in de literatuur als een vorm van PAO. Wat ik het leukst vind aan Waarderend Onderzoek is de focus op het positieve. Het toepassen van Waarderend Onderzoek heeft een enorme positieve invloed op de mindset en motivatie van mensen om positieve verandering in hun gemeenschap te brengen. Door Waarderend Onderzoek werpen mensen een ander licht op hun problemen. In plaats van zich te concentreren op ‘alles wat slecht gaat’, richt de AI-benadering zich op ‘wat goed gaat’ en ‘waar willen we meer van’. Hoewel ik vind dat deelnemers ook de kans moeten krijgen om hun problemen, zorgen en angsten te ‘ventileren’, helpt de manier van interviewen bij AI hen ook om de sterke punten in henzelf en de gemeenschap te zien die hen in staat stellen de aangepakte proble(e)m(en) aan te pakken.
Waarderend Onderzoek fasen
Vier fasen (“de vijf V’s”) worden doorlopen in AI:
Verkennen: definieer het kernthema. Samen met de deelnemers bekijken we waar het Waarderend Onderzoek proces over zal gaan. Dit wordt neutraal of positief geformuleerd en wordt daarom ook wel de “positieve kern” genoemd.
Verwonderen: Laat deelnemers delen wat goed gaat. Er wordt teruggeblikt op de succesverhalen uit het verleden en op basis hiervan worden de kracht, de succesfactoren en de talenten van de samenleving of groep onderzocht.
Verbeelden: stel de gewenste toekomst voor. In deze fase kijken deelnemers vooruit: wat zou je in de toekomst meer willen zien? Welke succesfactoren en talenten (uit de Verwonderfase) zijn het waard om na te streven voor de toekomst?
Vormgeven: In deze fase co-creëren deelnemers actieplannen om de gewenste toekomst te bereiken.
Verwezenlijken: in deze fase implementeren de deelnemers de gezamenlijk gemaakte actieplannen.
Hoe te gebruiken
Er zijn twee manieren om AI toe te passen in PAO.
1. Waarderend Onderzoek als PAO-kader
AI kan dienen als een fasekader, als alternatief voor de originele stadia van PAO. Net als bij PAO kies je binnen elke “V” verschillende gemengde methoden die je op onze website kunt vinden, in de (Waarderend Onderzoek) literatuur of andere sectoren, om elke AI-fase door te gaan. Het voordeel is dat de fasen gemakkelijker te communiceren zijn naar deelnemers en dat ze gemakkelijker te onthouden zijn, omdat alle fasen beginnen met een “V”.
2. Waarderend Onderzoek als PAO-methode
Binnen je PAO stadia kun je ook AI toepassen als een van je onderzoeksmethoden. Bijvoorbeeld, de hierboven genoemde AI-fasen – of een selectie daarvan – kunnen ook worden toegepast in een compacte versie tijdens bijvoorbeeld een focusgroep. Tijdens de Healthy Cooking Challenge adviseerde ik mijn deelnemers om AI toe te passen tijdens zo’n focusgroep, wat een enorme positieve invloed had op de sfeer tijdens de focusgroep en de resultaten ervan. Door zich te richten op ‘wat goed gaat in de gemeenschap’ en ‘waar mensen trots op zijn’, ontdekten mijn Challenge-deelnemers dat een lokale bioscoop – waar mensen trots op waren – kon worden gebruikt om longziekten bij baby’s en kinderen aan te pakken. Het was een combinatie van ‘probleem’ en ‘oplossing’ die nooit zou zijn gevonden als alleen op het probleem zou zijn gefocust. Deze blog over de Healthy Cooking Challenge legt – onder andere – de impact uit van het toepassen van de principes en methodologie van Waarderend Onderzoek..
AI kan ook worden toegepast tijdens een één-op-één interview. Het interview krijgt dan een meer semi-gestructureerde aanpak, waarbij je de lijst met onderwerpen – de AI-fasen – in gedachten hebt en misschien ook enkele vragen, maar de rest van de vragen wordt opgebouwd aan de hand van de antwoorden van de deelnemers. Hieronder heb ik een aantal voorbeeldvragen genoemd die je kunt gebruiken in elk AI-fase. Je kunt deze vragen gebruiken in één-op-één interviews maar ook in groepsinterviews. Pas ze gewoon aan waar nodig bij de onderzoeksmethode. Het boek ‘Appreciative Teambuilding. Positive Questions to Bring Out the Best of Your Team’ (Whitney et al 2004) staat vol met dit soort vragen. Zoals de titel suggereert, is het geschreven voor teambuilding binnen organisaties, maar kan gemakkelijk worden aangepast aan andere contexten.
Verkennen
- Welke situatie zou je graag willen veranderen?
Verwonderen
- Kun je een situatie bedenken waarin je een uitdaging hebt overwonnen – klein of groot – en trots was op het resultaat?
- Waar ben je trots op in deze gemeenschap?
- Kun je een situatie bedenken waarin je samenwerkte met andere mensen om een uitdaging te overwinnen, waar je echt van genoot?
Verbeelden
- Hoe zou situatie [x] er idealiter voor jou uitzien?
- Hoe zou je leven eruit zien als je die ideale situatie hebt bereikt?
Vormgeven
- Welke sterke punten, talenten en kansen in deze gemeenschap kunnen we gebruiken om onze droom te bereiken?
- Welke activiteiten denk je dat zullen helpen om onze droom te bereiken?
- Onder welke voorwaarden zou je graag bijdragen om onze droom te bereiken?
- Hoe kunnen andere mensen je helpen om onze droom te bereiken?
- Hoe kun je andere mensen helpen om onze droom te bereiken?
Verwezenlijken
- Kun je een of meer situaties beschrijven tijdens de uitvoering van het actieplan die je gelukkig of trots hebben gemaakt?
- Hoe zou je die situaties kunnen opnemen of vertalen in de uitvoering van de volgende acties?
- Wat zou je meer willen zien in de uitvoering van de volgende acties uit het plan?
- Kun je een situatie beschrijven waarin jij of het team waarmee je werkte snel of gemakkelijk herstelde na een tegenslag? (Wie waren erbij betrokken, welke factoren hebben bijgedragen aan het snelle herstel, enzovoort.)
Literatuur
Hoogendijk, C. (2015). Waarderend Onderzoek van de 3.0 soort. Hoe verbinden we, delen we en creëren we samen voor de menselijke heelheid van morgen? Society 3.0 Foundation.
Whitney, D., Trosten-Bloom, A., Cherney, J. en Fry, R. (2004). Waarderend Teambuilding. Positieve vragen om het beste uit je team te halen. iUniverse, Inc., VS.
