Zoveel mensen, zoveel perspectieven…
Als we met complexe maatschappelijke problemen te maken hebben zijn we ons vaak niet bewust van de enorme hoeveelheid verschillende manieren waarop je tegen dat probleem aan kunt kijken. Vaak hebben we wel een vaag idee, zoals “Pietje wil vast gewoon meer geld verdienen” maar daar blijft het dan vaak bij. En dan staan we vervolgens gek te kijken dat we het probleem niet opgelost krijgen! Of erger, dat we uit ‘goeie wil’ snel willen handelen en vervolgens allemaal mensen op ons dak krijgen die een ander perspectief hadden…
Neem bijvoorbeeld een boom. Op zichzelf is een boom natuurlijk geen complex probleem. Maar het kan wel een onderdeel zijn van een complex probleem waar mensen niet uitkomen en lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan: “de boom moet weg” of “de boom moet blijven!” – en dan hebben we vaak ook nog de ‘stemlozen’ die we vaak vergeten, zoals de natuur, dieren en toekomstige generaties… Dit plaatje is een (geheid incomplete) representatie van de perspectieven die er alleen al op ‘een boom’ kunnen bestaan! Misschien ken jij, beste lezer, er nog meer?
Snel aanpakken gaat uiteindelijk heel langzaam…
Als we complexe vraagstukken willen oplossen loont het de moeite eerst die perspectieven te onderzoeken. Best logisch, toch? En toch gebeurt het zó weinig! Want het moet snel aangepakt worden (ook best logisch op zich). Maar vervolgens weten we de meest prangende problemen decennialang nog niet op te lossen. In ‘het beste’ geval worden betrokkenen zo snel mogelijk bij elkaar gebracht om samen tot oplossingen te komen.
Maar diezelfde betrokkenen, met de gedachte dat anderen waarschijnlijk iets anders willen dan zij, komen naar die bijeenkomst ‘gewapend’ met argumenten, aanvals- en verdedigingstactieken, zodat ‘hun’ idee zal winnen. Niet zo lekker voor de sfeer lijkt me, laat staan voor een goeie brainstorm en innovatieve oplossingen…
De facilitator staat er dan vaak wat hulpeloos bij, probeert de boel nog te sussen maar het is een verloren strijd, want de kans dat je hen nog in standje brainstormen krijgt is nihil. Iedereen gefrustreerd en de oplossing lijkt in plaats van dichterbij steeds verder weg…
Hoe het anders kan
Maar het hoeft gelukkig helemaal niet zo te gaan. Als Participatief Actieonderzoeker (PAO’er) werk je vanuit het principe dat iedereen eerst op zijn gemak, zonder zich te hoeven verdedigen, verklaren of verantwoorden zijn perspectief moet kunnen delen en daarin gehoord wordt. Daarom hebben PAO’ers in de eerste fasen van het PAO vaak alleen nog maar individuele gesprekken en interviews met betrokkenen, waarin zij hen vragen naar hun perspectief op de huidige en gewenste situatie, hun behoeften, assets (dingen die goed gaan, overvloed), oplossingsrichtingen en waarden. Deze analyseert de PAO’er en maakt er een of meerdere overzichtelijke visualisatie(s) van. Pas daarna brengt de PAO’er de betrokkenen in een reeks van sessies bij elkaar, en maakt daarbij zorgvuldige afwegingen wie wanneer het beste bij elkaar kan komen, om uiteindelijk samen tot een oplossing te komen die voor iedereen werkt.
En wat er dan gebeurt…
Op het moment dat betrokkenen voor het eerst in een sessie bij elkaar zitten, doet de PAO’er een aantal belangrijke dingen die een doeltreffende dynamiek tussen hen op gang brengt. Hij (of zij, maar laat ik het bij hij houden) laat de visualisatie zien waarin alle perspectieven terugkomen, en waarin dus de ‘gezamenlijke werkelijkheid’ goed naar voren komt.
Dit is alleen nog maar een ruwe weergave van de resultaten uit de gesprekken; de PAO’er trekt er geen conclusies uit en geeft vooral géén aanbevelingen of adviezen. In plaats daarvan vraagt hij de betrokkenen naar hun reactie op de visualisatie, en of zij deze nog willen aanvullen, om daarna zelf hun conclusies te kunnen trekken en tot oplossingen te komen.
Misschien wat oneerbiedig gezegd, maar dit vind ik altijd een fantastische ‘afleidingsmaneuvre’. Waar betrokkenen anders vooral op elkaar gericht zijn om al bekvechtend elkaar met de beste argumenten te lijf te gaan om hun idee te laten ‘winnen’, kijken zij nu samen naar een visualisatie (lees: hun gezamenlijke werkelijkheid) en reflecteren daarop. Daarnaast gebeuren er nog wat interessante dingen. Ten eerste, betrokkenen herkennen hun eigen perspectief in de visualisatie en voelen zich daarmee gehoord en erkend in hun perspectief. Ten tweede, krijgen ze meer begrip voor het perspectief van anderen. Ten derde zien ze hoe het geschetste probleem is ingebed in een breder systeem van oorzaken en gevolgen, maar ook assets, oplossingsrichtingen en waarden en breiden daarmee hun kennis uit. Met die nieuwe inzichten ontstaan nieuwe mogelijkheden en ideeën om het vraagstuk aan te pakken.
Van bekvechten naar brainstormen en actieplannen maken
Door de resultaten op bepaalde manieren te vergelijken en te matchen, kunnen zij de ideeën aan elkaar koppelen en daar een gezamenlijk actieplan uit co-creëren.
Samen die ‘aha momenten’ ervaren werkt fantastisch voor het op gang brengen van een dynamiek waarbij alle betrokkenen eigenaarschap voelen – hun idee is immers ook onderdeel van het actieplan- en ook zin krijgen om samen dat actieplan uit te voeren, omdat ze ontdekken hoe zij elkaar kunnen versterken.
En dan nog is het niet makkelijk – verandering is nou eenmaal doodeng- maar als PAO’er weet je als geen ander hoe je mensen hier goed in kunt begeleiden, zodat zij de gewenste veranderingen kunnen doorvoeren waar ze blij van worden.
Nou dit dus – en nog veel meer – is het werk van een PAO’er. Nu je dit blog gelezen hebt kun je vast – al dan niet als je het nieuws bekijkt – situaties bedenken waarin PAO ingezet kan worden. Misschien wel in je eigen werk?
Als het je wat lijkt om ook te leren hoe je PAO toepast om complexe problemen met veel betrokkenen aan te pakken, doe dan mee met het PAR Practitioners Programma!
Zien we je gauw bij de SevenSenses Action Research Academy?
Groetjes, ook namens de trainers,
Madelon – Oprichter SevenSenses