Door: Margit van Boheemen

De burger centraal
“De oplossing zoeken tussen de financiële kaders, in de samenwerking”

Wilma van der Vlegel (52) is er stellig over: oplossingen voor zorg en welzijn beginnen niet in een ziekenhuis, maar in de wijk. “Juist dáár kun je mensen in beweging brengen om samen tot antwoorden en toepassingen te komen voor complexe vraagstukken”, vertelt ze enthousiast.
De PAR-methodiek -Participatory Action Research of in het Nederlands Participatief Actieonderzoek (PAO)- is daarbij voor haar een essentieel instrument.

Van verpleegkundige naar onderzoeker
Ooit gestart als verpleegkundige weet Wilma precies hoe het werkt in de zorg. “Ik kwam uiteindelijk terecht in het management, maar vroeg mezelf rond mijn 40e af of dit nou echt was wat ik wilde. Na een master ‘Zorgtraject ontwerp’ (de huidige master Innovatie in Zorg en Welzijn – red.) werkte ik als adviseur ketenzorg. Maar in de loop van de tijd werd me duidelijk dat het niet om het ziekenhuiswezen gaat, maar om de burger en zijn of haar woonomgeving: de wijk.” In 2019 kwam SevenSenses voorbij. “Ik was inmiddels bestuurder geweest in de preventieve zorg van wijkverpleegkundigen, maar was me aan het verdiepen in de mogelijkheden om onderzoek te gaan doen. De opleiding SevenSenses (het PAR Practitioners Program, red.) kwam precies op het goede moment.” Via Wilma’s connectie Jet Bussemaker (hoogleraar LUMC en Universiteit Leiden) was een passende stage snel gevonden: het programma ‘Gelukkig en Gezond Den Haag’, waarvoor Wilma ook na afronding van de opleiding nog steeds werkzaam is.

Gelukkig en Gezond Den Haag
Wilma straalt als het over ‘haar SevenSenses-project’ gaat. “Ik ben er zó trots op! ‘Gelukkig en Gezond Den Haag’ is een samenwerkingsproject van verschillende partijen in de stad. Mijn stage richtte zich op achterstandswijk Moerwijk. Alle partijen zijn het erover eens dat een buurtgerichte aanpak noodzakelijk is om duurzaam te werken aan de gezondheid en geluk van de bewoners. Ik heb participatief actieonderzoek gedaan in de wijk en daarmee een bijdrage geleverd.” Het samen dingen creëren loopt goed, ook in coronatijd. “De wijk heeft in deze tijd echt zelf-oplossend vermogen getoond”, vertelt Wilma. “Veel zorgorganisaties trokken zich terug vanwege de coronamaatregelen. De bewonersorganisaties stapten in het ontstane gat en gingen meer mensen helpen. En zij vroegen de mensen die hulp kregen om zelf ook iets voor de wijk te doen. Dat werkte uitstekend. Met elkaar gingen de wijkbewoners door op de weg die al voor en ook met het SevenSenses-project was ingeslagen. De wijk lééft: er is ruimte gekomen om te kijken naar gezinnen, er zijn plannen voor een ‘Huis van de Wijk’ en er is aandacht voor zowel gezondheidszorg als sociale contacten. De ideeën worden in het najaar door bewoners gepresenteerd aan de bestuurders, met het verzoek om deze te faciliteren. Prachtig!”

De meerwaarde van PAO
Wilma is inmiddels ook bij andere wijken in Den Haag betrokken bij diverse andere projecten, zoals multidisciplinaire zorg voor ouderen in wijkverband. “Na mijn opleiding bij SevenSenses ben ik als zelfstandige verder gegaan. Ik pas de PAO-methodiek bij elk project toe. Als adviseur en onderzoeker breng ik mensen graag in beweging, waarbij het belangrijk is dat ze positiviteit, respect en regie ervaren en ze de mogelijkheid hebben om samen tot oplossingen te komen. De PAO-methodiek sluit daar naadloos op aan. Tijdens de opleiding van SevenSenses krijg je woorden om uit te leggen wat je eigenlijk intrinsiek al weet: het gaat om de mensen zelf. Je leert om mensen zelf aan het woord te krijgen, om dichtbij de burger te staan. Daarvoor is oprechte interesse nodig, echte aandacht. Waarderend onderzoeken, -‘Appreciative Inquiry’, een methode die Wilma toepaste in haar PAO – brengt mensen uit de wijk in verbinding met het project. Vanuit die betrokkenheid kun je samen hun talenten, successen en vaardigheden verder ontwikkelen voor het vraagstuk waar de wijk voor staat.”
Toch is het soms lastig om de PAO-methodiek voor het voetlicht te krijgen. “In Moerwijk was deze manier van onderzoek helemaal nieuw. Het heeft even gekost om iedereen de meerwaarde ervan te laten inzien, maar dat is langzaam aan wel duidelijk geworden. Deze manier van onderzoeken opent veel mensen de ogen.”

De burger écht centraal
Wilma geeft aan dat in heel veel plannen en beleidsstukken de burger centraal staat, maar dat je op het moment dat je verder praat, erachter komt dat dit nog steeds niet genoeg gebeurt. “Het niet écht in contact komen met de burgers is vaak een probleem. Het lijkt voor beleidsmakers een grote stap om de wijk in te gaan. Ik ben er echter van overtuigd dat iedereen kan leren luisteren, zonder vooringenomen oordelen en aannames.” Organisaties gaan echter meestal uit van hun eigen aanbod. “Als het erop aan komt, werken de organisaties binnen de eigen kaders en de eigen financiering. Maar de oplossing ligt vaak tussen de kaders, in de samenwerking”, zegt Wilma. Er is moed voor nodig om je, met de bewoner, tussen de kaders te bewegen. Dat is iets waar ik me graag hard voor maak.” Als zelfstandige heeft Wilma die ruimte ook. “Ik ben als zelfstandige onafhankelijk en niet gebonden aan de kaders van een organisatie. Ik kan daardoor overal zeggen wat ik wil. En heel vaak kan ik dan aangeven hoe SevenSenses een rol kan spelen als het gaat over vormen van samenwerking binnen een gemeente.”

Tip: vraag het de wijk
Voor Wilma is de PAO-methodiek onmisbaar in haar werk. Zijn er tips voor onderzoekers die met PAO gaan werken? Wilma glimlacht. “Ik heb niet veel tips, maar wat ik uit eigen ervaring kan meegeven, is dat ik in het begin de neiging had om met de onderzoeksvraag de wijk in te gaan. Inmiddels heb ik de ervaring dat je als onderzoeker beter aan de wijk kunt vragen wat de onderzoeksvraag is. En een ander belangrijk punt: vraag je als onderzoeker steeds af of je een bepaalde stap nu samen neemt. Want daar gaat het uiteindelijk om: burgers zelf ook in de onderzoeksrol krijgen.”

Meer over het PAO-project Gezond & Gelukkig Den Haag