Hoe het pensioen van een koe een probleem werd

Door: Evert Jan van Hasselt

Een tijdje geleden sprak ik een boer in Westbroek. Een melkveehouder die op een duurzame manier wil boeren. Hij heeft hart voor zijn dieren en vertelde mij dat hij zijn koeien op zijn boerderij oud wil laten worden. Dus als de melkproductie afneemt, voert hij ze niet af naar de slacht. Ze mogen als het ware bij hem met pensioen.

Dat levert echter een onverwacht probleem op. De prijs die deze boer voor zijn melk van de zuivelcoöperatie krijgt is deels afhankelijk van het aantal dieren dat op zijn boerderij overlijdt. Omdat hij zijn koeien niet afvoert naar de slacht, gaan er meer koeien op zijn boerderij dood. Dus door te kiezen voor het welzijn van zijn dieren, levert zijn melk minder op. Hij accepteert dat maar, want hij kiest voor zijn dieren. Maar echt begrijpen doet hij het niet.

Diezelfde boer wilde een installatie bouwen (sorry, ik weet even niet meer wat voor installatie) in het kader van het verduurzamen van zijn bedrijf. Iedereen enthousiast! Ook de gemeente, waarvan het nieuwe college sterk inzet op verduurzaming. Maar ook hier weer een onverwacht probleem: zijn plan past niet in het bestemmingsplan dat de gemeente eerder had vastgesteld.

In dit voorbeeld begrijpt de boer de omgeving waarin hij moet opereren niet. De gemeente begrijpt niet wat het effect van haar beleid is. En de zuivelcoöperatie begrijpt het effect van haar inkoopbeleid niet. Als je de problematiek rondom boeren en stikstof vanuit een ivoren toren wilt oplossen, moet je het hele speelveld begrijpen. Als de afzonderlijke actoren hun deel van het verhaal al niet begrijpen, hoe kunnen ze het totaal in Den Haag dan wel begrijpen? En als je niet begrijpt waar je mee bezig bent, is de kans groot dat voor ieder probleem wat je oplost, je er 3 of 4 voor terug krijgt. Een nieuwe toeslagenaffaire is in de maak!

Veel bestuurders waar ik mee spreek, begrijpen ergens wel wat ik bedoel. Maar er moet toch echt iets gebeuren en daar heb je nu eenmaal centraal beleid voor nodig. Dat laatste klopt niet. Er is decentraal heel veel mogelijk, als er centraal maar een beetje ruimte voor wordt gegeven (en dan doel ik niet op gebiedstafels, waar van deelnemers wordt verwacht dat ze mee gaan denken met centraal bedachte oplossingen). De complexe vraagstukken (de zogenaamde “wicked problems”) van vandaag kunnen juist veel beter decentraal opgelost worden. Je hebt alleen een beetje procesbegeleiding nodig om dat op gang te brengen.

In het klein heeft Madelon – onze oprichtster – dat op Saba laten zien. Al 20 jaar probeerde men daar een oplossing te vinden voor de achteruitgang van de roodbaarspopulatie. Door met Participatief Actieonderzoek de vissers in een proces te begeleiden, hebben die vissers in slechts 7 weken een oplossing ontwikkeld. Ze ontwikkelden een actieplan met zelfbedachte regels voor duurzame roodbaarsvisserij, waaronder een half jaar stoppen met vissen op die roodbaars. Alle relevante instanties geloofden vervolgens niet dat die vissers dat plan ook daadwerkelijk zouden uitvoeren. Maar ze deden het wel, want het was hun eigen plan!

Madelon over haar project op Saba

Stel je eens voor dat we dat in Nederland ook doen met de problemen met stikstof. Diverse partijen houden elkaar daar in een houdgreep. De boer uit Westbroek liet mooi zien dat die partijen hun eigen aandeel daarin vaak al niet helemaal begrijpen. Als we nu eens al die partijen – boeren, natuurorganisaties, banken, zuivelcoöperaties, overheden – in een afgebakende regio in een proces begeleiden, net zoals Madelon met vissers op Saba heeft gedaan. Boeren en natuurorganisaties kunnen elkaar enorm inspireren. Ik verwacht dat verschillende partijen de banken kunnen inspireren om hun financieringsmodellen aan te passen. Dikke kans dat de zuivelorganisaties ontdekken hoe ze hun inkoopbeleid zo kunnen aanpassen, dat ze verduurzamingsplannen gaan versterken.

Volgens mij komen er uit zo’n proces prachtige plannen voort. Plannen met veel meer bedoelde impact op de natuur. Plannen met minder negatieve impact op betrokken boeren en hun gezinnen. Plannen die op draagvlak kunnen rekenen. Want als partijen hun eigen plannen maken, is dat draagvlak er automatisch. Waarschijnlijk is er wel wat meer dan 7 weken voor nodig. Maar het zal zeker sneller gaan, dan wanneer de centrale plannen worden doorgezet met oeverloze juridische procedures als gevolg.

Meer lezen?